भारतबाट आयातीत तरकारीमा उच्च विषादी

###

काठमाडौं- भारतबाट उच्च विषादीयुक्त तरकारी आयात भइरहेको प्रयोगशाला परीक्षणले देखाएको छ। कालिमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारले विभिन्न ठाउँबाट बिक्रीका लागि ल्याइएका तरकारीमा विषादीको मात्रा परीक्षण गर्दा यस्तो नतिजा आएको हो।

कालीमाटी तरकारी बजारमा किनमेल गर्दै सर्वसाधारण। फाइल तस्बिर

असार ४ देखि १० गतेसम्म कालिमाटी बजारमा ल्याइएका तरकारी परीक्षण गर्दा भारतबाट आयातीतमा विषादीको मात्रा (निषेध दर) ९० भन्दा माथि रहेको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ। यो तोकिएको मापदण्डको तुलनामा दोब्बरभन्दा बढी हो। सरकारी मापदण्डअनुसार तरकारी तथा फलफूलमा विषादीको निषेध दर ३५ भन्दा बढी हुनुहुँदैन। विश्व स्वास्थ्य संगठनले त ३० सम्मको तरकारीलाई मात्र खानयोग्य मानेको छ। नेपाली उत्पादनमा भने निषेध दर ३४ रहेको प्रयोगशाला परीक्षणले देखाएको छ।
'६ दिनमा ३० प्रकारका तरकारीको विषादी परीक्षण गरियो,' मन्त्रालयका सहसचिव मोहन चापागाईंले नागरिकसँग भने, 'भारतबाट आयात भएका अधिकांश तरकारीमा उच्च विषादी मिसाइएको फेला परेको छ।'
मंगलबार बिहान भारतबाट ल्याइएको आलु र वीरगन्जबाट ल्याइएको खुर्सानीको ट्रकबाट नमूना लिएर विषादी मापन गर्दा निषेध दर ९० भन्दा बढी भेटिएको उनले जानकारी दिए। सरकारले तरकारीलाई ट्रकसहित नियन्त्रणमा लिएको छ। अत्यधिक विषादी पाइएका अन्य तरकारी पनि बिक्री गर्न रोक लगाइएको चापागाईंले बताए।
सरकारले असार ४ गतेबाट मात्रै कालिमाटी बजारमा विषादी मापक मेसिन सञ्चालनमा ल्याएको हो। उक्त मेसिन उद्घाटन गर्दै मुख्यसचिव लीलामणि पौड्यालले परीक्षणका क्रममा मापदण्डभन्दा बढी विषादी भेटिए कालिमाटी बजारको गेटबाटै भित्र छिर्न नदिन कर्मचारीलाई निर्देशन दिएका थिए। त्यसैअनुरुप कृषिका सहसचिव चापागाईंले परीक्षण नतिजा पाउनेबित्तिकै फोन गरेर बिक्री रोक्न निर्देशन दिएका हुन्।
उनका अनुसार भारतबाट आयातीत आलु र खुर्सानीमा विषादीको मात्रा सबैभन्दा बढी (९० भन्दा माथि) पाइएको छ। भारतबाटै आएका लौका, काँक्रो, भान्टामा पाइएको विषादीको निषेध दर ८० देखि ९० सम्म छ। 'नेपाली तरकारीमा पनि विषादी भेटिएको छ, तर खानै नहुने छैन,' बाली संरक्षण निर्देशनालयका वरिष्ठ बाली अधिकृत प्रदीप भण्डारीले भने, 'स्वदेशमा उत्पादितभन्दा भारतबाट आएका तरकारी स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ।'
मन्त्रालयले ३६ देखि ४५ सम्म निषेध दर भएका तरकारी वा फलफूललाई तीन दिन फ्रिजमा राखेर खान मिल्ने बताएको छ। त्योभन्दा बढी विषादी भए तरकारी जफत गरिन्छ। परीक्षणबाट खराब देखिएर जफत गरिएका तरकारी के गर्ने भन्नेबारे अहिलेसम्म निर्देशिका बनेको छैन। यसले ती तरकारी फिर्ता पठाउने कि नष्ट गर्ने भन्नेबारे टुंगो लागेको छैन। एक साताभित्र निर्देशिका बनिसक्ने चापागाईंले बताए।
विषादी मापन गर्न कालिमाटी बजार व्यवस्थापन समितिले विभिन्न ठाउँबाट आएका सबै किसिमका तरकारीबाट २ देखि ५ वटा नमूना संकलन गर्छ। उक्त नमूनालाई 'स्पेट्रोफोटोमिटर' नामक विषादी मापक मेसिनमा राखेर मापन गरिन्छ। यसको निम्ति सबभन्दा पहिला तरकारीलाई मसिनो गरी काटेर एउटा रसायनसँग मिसाइन्छ। त्यसबाट पहेँलो रङ निस्किन्छ। विषादी थोरै भए पहेँलो रङ बढी हुन्छ। विषादी बढी भए पहेँलो कम हुन्छ। यही रङका आधारमा तरकारी तथा फलफूलमा विषादीको निषेध दर मापन गरिन्छ।
एसियामा यस्तो मेसिन जडान गर्ने नेपाल चौथो हो। ताइवान, भियतनाम, चीन र नेपालमा मात्रै तरकारीको विषादी मापन गर्ने मेसिन जडान गरिएको मन्त्रालयको दाबी छ। 'एक किसिमका तरकारीको नमूना परीक्षण गर्न ३ घन्टा लाग्छ,' चापागाईंले भने, 'दिनमा ५ देखि ६ थरिका तरकारीको नमूना मात्र परीक्षण गरिन्छ।'
कालिमाटी बजारका अनुसार काभ्रेका पाँचखाल, धादिङ, मकवानपुर, ललितपुर र भक्तपुर जिल्लाबाट आएका तरकारीमा मापदण्डभन्दा बढी विषादी भेटिएको छ। यी जिल्लाबाट आएका तरकारीमा विषादीको निषेध दर ४५ सम्म भेटिएको मन्त्रालयले जनायो।
कृषि मन्त्रालयको तथ्यांकअनुसार विश्वव्यापी औसतभन्दा नेपालमा पाँच गुणा बढी विषादी प्रयोग हुने गरेको छ। 'युरोप तथा अमेरिकामा एक हेक्टरमा १ सय ४२ ग्राम विषादी प्रयोग हुन्छ,' चापागाईंले भने, 'नेपालमा प्रतिहेक्टर क्षेत्रफलमा ५ सय ग्राम विषादी प्रयोग हुन्छ।' तरकारीमा त प्रतिहेक्टर १ हजार ४ सय ग्रामसम्म विषादी प्रयोग हुने गरेको उनले बताए।
मन्त्रालयका अनुसार उपत्यकामा दैनिक १ हजार ३ सय टन तरकारीको माग छ। दैनिक ९ सय टन मात्रै आपूर्ति हुँदै आएको छ। हाल कालिमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारले दैनिक ५ सय र बल्खु कृषि तथा तरकारी बजारले ४ सय टन तरकारी तथा फलफूल बिक्री गर्दै आएको छ। भारतका गुजरात, उत्तरप्रदेशलगायत क्षेत्रबाट आलु, गोलभेँडा, अदुवा तथा अन्य तरकारी आयात हुँदै आएको छ। नेपालमा वार्षिक ४५ अर्ब रुपैयाँ बराबरका फलफूल तथा तरकारी आयात हुने गरेको कृषि मन्त्रालयको तथ्यांक छ।

##